Quảng Ninh: Bảo đảm an ninh nguồn nước cho phát triển bền vững

Từ khi Luật Tài nguyên nước năm 2012 có hiệu lực thi hành, tỉnh Quảng Ninh đã đạt được những bước tiến đáng kể trong công tác quản lý tài nguyên nước. Việc khai thác và sử dụng tài nguyên nước đã dần đi vào khuôn khổ, được quản lý chặt chẽ hơn thông qua việc triển khai hiệu quả các kết luận của Bộ Chính trị, nghị định của Chính phủ và văn bản hướng dẫn của Bộ TN&MT (nay là Bộ NN&MT). Trong đó, đã thực hiện các mục tiêu và giải pháp cụ thể, nhằm đảm bảo an ninh nguồn nước, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội bền vững và sử dụng tài nguyên nước một cách tiết kiệm, hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nguy cơ thiếu hụt nguồn nước ngày càng gia tăng. 

Chủ động khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên nước

Quảng Ninh là địa phương nằm trong khu vực có lượng mưa thuộc nhóm cao nhất miền Bắc, trung bình khoảng 2.000 mm/năm. Vùng Móng Cái, Quảng Hà, Đầm Hà đạt tới 2.650-2.750mm; ngược lại, vùng Đông Triều, An Sinh, Bình Khê chỉ khoảng 1.500mm, tương đương những nơi khô hạn nhất nước ta. Cô Tô có lượng mưa khoảng 1.780mm. Mùa mưa kéo dài từ tháng 4 hoặc tháng 5-10, chiếm tới 85-88% tổng lượng mưa cả năm; mùa khô từ tháng 11 đến tháng 3-4 năm sau chỉ chiếm 12-15%.

Từ nguồn mưa này, tỉnh có khoảng 12 tỷ m³ nước mỗi năm; nguồn nước mặt từ sông suối đạt 8,33 tỷ m³. Nguồn nước dưới đất ước khoảng 617 triệu m³/năm, nằm trong các tầng chứa nước khác nhau nhưng việc khai thác chịu tác động lớn của địa hình chia cắt và đặc điểm phân bố không đều.

Trên địa bàn tỉnh có hệ thống hồ chứa nước quan trọng với tổng số 189 hồ (trong đó: 174 hồ chứa đang hoạt động; 2 hồ chứa đang trong giai đoạn thi công chuẩn bị bàn giao đưa vào sử dụng; 13 hồ chứa không còn hoạt động) với tổng dung tích thiết kế là 365,59 triệu m³; năng lực thiết kế tưới 33.102ha; cấp nước sinh hoạt, công nghiệp 36,3 triệu m³; cấp nước cho NTTS khoảng 2.450ha.

Thời gian qua, công tác quản lý tài nguyên nước trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đã có những chuyển biến tích cực, góp phần thúc đẩy phát triển bền vững kinh tế - xã hội của tỉnh, của đất nước. Các ngành chức năng, các địa phương trên địa bàn tỉnh đã tập trung tuyên truyền đến cán bộ, đảng viên và nhân dân về đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, vai trò, ý nghĩa tầm quan trọng của công tác quản lý tài nguyên nước. Đồng thời, kịp thời hướng dẫn thực hiện các văn bản liên quan đến công tác tài nguyên nước. Hằng năm, thực hiện lồng ghép nội dung tuyên truyền với các hoạt động hưởng ứng ngày lễ lớn như: Ngày Nước thế giới 22/3, Ngày Khí tượng thế giới 23/3, Ngày Môi trường thế giới 5/6, Ngày hưởng ứng chiến dịch làm cho thế giới sạch hơn...

Việc khai thác, sử dụng tài nguyên nước từng bước được quản lý chặt chẽ. Tỉnh đã tổ chức triển khai thực hiện hiệu quả công tác quản lý tài nguyên nước theo các kết luận của Bộ Chính trị, nghị định của Chính phủ, văn bản hướng dẫn của Bộ NN&MT. Việc khai thác, sử dụng tài nguyên nước từng bước được quản lý chặt chẽ. Hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước, xả nước thải vào nguồn nước, hoạt động hành nghề khoan nước dưới đất đã được quản lý cấp phép theo đúng quy định của pháp luật.

Đến hết năm 2024, trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh có 26 nhà máy cấp nước sạch sử dụng nguồn nước mặt và 12 giếng ngầm, 2 nguồn nước dưới đất mạch lộ cung cấp nước sạch qua hệ thống cấp nước tập trung cho các khu đô thị với 3 đơn vị quản lý, vận hành, khai thác. Trong đó, Công ty cổ phần nước sạch Quảng Ninh quản lý, vận hành 24 nhà máy xử lý nước mặt (công suất thiết kế 234.680m³/ngày đêm), 12 giếng ngầm + 2 nguồn nước lộ (công suất thiết kế 20.150m³/ngày đêm); Trung tâm quản lý nước máy huyện Bình Liêu (nay là Chi nhánh quản lý nước máy Bình Liêu) quản lý, vận hành hệ thống cấp nước thị trấn Bình Liêu với Nhà máy nước Bình Liêu, công suất thiết kế 2.000m³/ngày đêm; Ban Quản lý dịch vụ công ích huyện Cô Tô (nay là Trung tâm cung ứng dịch vụ - đặc khu Cô Tô) quản lý, vận hành trạm cấp nước hồ C4 và C4.1, công suất 1.440m³/ngày đêm. Ở khu vực nông thôn, toàn tỉnh có 297 công trình/hệ thống mạng đấu nối công trình cấp nước sinh hoạt với tổng công suất thiết kế khoảng 71.000m³/ngày đêm.

Trên địa bàn tỉnh còn có 740 công trình khai thác, sử dụng nước cho nông nghiệp, trong đó, có 176 hồ chứa đang hoạt động, 460 đập dâng nước và 104 trạm bơm tưới, tiêu; với tổng dung tích toàn bộ hơn 363,2 triệu. Đồng thời, tỉnh có 48 công trình khai thác tài nguyên nước cấp cho mục đích công nghiệp, trong đó 9 công trình do Bộ NN&MT cấp bộ, 39 công trình do UBND tỉnh Quảng Ninh cấp. Với tổng lưu lượng khai thác cấp cho công nghiệp là: 24.720.000m³ ngày đêm. Ngoài ra, trên địa bàn có 1 công trình thủy điện đang phát điện là Nhà máy thủy điện Khe Soong, công suất lắp máy 3,6MW.

Để nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật trong việc bảo vệ, khai thác, sử dụng tài nguyên nước phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, UBND tỉnh ban hành nhiều văn bản chỉ đạo đối với các sở, ban, ngành, các đơn vị, địa phương tăng cường quản lý tài nguyên nước, trên cơ sở chức năng nhiệm vụ, phân định trách nhiệm, phần việc cụ thể từng cấp, ngành, đơn vị.

Tỉnh đã phê duyệt và ban hành danh mục các nguồn nước nội tỉnh, danh mục nguồn nước phải lập hành lang bảo vệ, danh mục vùng cấm, vùng hạn chế, vùng phải đăng ký khai thác nước dưới đất trên địa bàn. Đồng thời, đã hoàn thành xây dựng hệ thống quan trắc tự động ngành tài nguyên môi trường tỉnh, trong đó tích hợp modul tiếp nhận dữ liệu giám sát khai thác, sử dụng tài nguyên nước theo quy định; tổ chức thực hiện phương án bảo vệ khai thác và sử dụng tài nguyên nước tỉnh Quảng Ninh trong Quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; phê duyệt danh mục gồm 204 hồ, ao, đầm không được san lấp trên địa bàn tỉnh…

Giải pháp đồng bộ, tầm nhìn dài hạn bảo đảm an ninh nguồn nước

Biến đổi khí hậu là một trong những thách thức lớn nhất đối với bảo đảm an ninh nguồn nước tại tỉnh Quảng Ninh. Tỉnh thường xuyên chịu ảnh hưởng của các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ quét, hạn hán kéo dài và mực nước biển dâng. Những hiện tượng này không chỉ gây mất cân bằng về lượng nước mặt mà còn làm xói mòn đất, giảm khả năng trữ nước của các hồ chứa.

Mặc dù qua rà soát, đến nay trên địa bàn tỉnh không có khu vực thường xuyên xảy ra hạn hán, thiếu nước, ô nhiễm. Tuy nhiên, trong nhiều năm gần đây, mực nước tại một số hồ chứa thủy lợi trên địa bàn tỉnh, vào thời điểm cuối mùa khô, có một số hồ chứa có hiện tượng mực nước giảm mạnh so với cùng kỳ của năm trước. Cụ thể, theo thông tin của Công ty TNHH 1TV Thủy lợi Đông Triều: Các hồ chứa thủy lợi do đơn vị quản lý, mực nước trong nhiều năm, tại thời điểm cuối mùa khô giảm so với cùng kỳ năm trước đó, giảm từ 0,2m đến hơn 6m, tùy theo các hồ chứa.

Bên cạnh đó, sự phát triển nhanh chóng về kinh tế - xã hội, dân số ngày càng đông, cùng với sự gia tăng của các ngành công nghiệp, du lịch và nông nghiệp, cũng đã gây áp lực lớn lên nguồn cung cấp nước. Mặt khác, một số đơn vị hoạt động kinh tế trên địa bàn tỉnh cũng chưa tuân thủ tốt các quy định về bảo vệ môi trường, xả thải xâm nhập vào nguồn nước, ảnh hưởng đến chất lượng nước mặt và nước ngầm ở một số khu vực. Mới đây, qua phản ánh của người dân, các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương đã vào cuộc kiểm tra, phát hiện hành vi gây ô nhiễm môi trường từ trang trại chăn nuôi lợn của Công ty CP Chăn nuôi Greentech (xã Đường Hoa). Theo báo cáo của Sở NN&MT, kết quả bước đầu xác định có việc nước thải màu đen chảy ra môi trường và mùi hôi thối lan rộng như người dân phản ánh. Các đoàn kiểm tra đã yêu cầu doanh nghiệp: Rà soát toàn bộ hệ thống thoát nước mưa, nước thải, hồ sinh học; vận hành đúng công suất hệ thống xử lý nước thải; không để nước thải chưa xử lý tràn ra môi trường; khẩn trương lắp đặt hệ thống xử lý mùi trong chuồng nuôi.

Bên cạnh đó, dung tích các hồ chứa nước trên địa bàn cũng có dấu hiệu giảm dần do tình trạng bồi lắng và tác động từ hoạt động khai thác rừng, nông nghiệp không bền vững. Hồ Yên Lập, nguồn cung cấp nước lớn nhất của tỉnh, hiện đã mất khoảng 10-15% dung tích do bồi lắng chỉ trong vòng 5 năm qua. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng trữ nước, mà còn làm giảm chất lượng nước do lắng đọng phù sa và chất thải từ các hoạt động sản xuất xung quanh.

Để đảm bảo an ninh nguồn nước, Quảng Ninh đã xây dựng và ban hành nhiều chương trình, kế hoạch hành động hoặc đề án để bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước. Đồng thời, thực hiện việc nâng cao nhận thức về tầm quan trọng bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước trong tình hình mới; đồng thời hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về bảo đảm an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước.

Các cơ quan chức năng đã tích cực phòng ngừa, kịp thời phát hiện, đấu tranh ngăn chặn và xử lý các hành vi xâm phạm an ninh, an toàn nguồn nước và đập. Điển hình, tỉnh đã ban hành Đề án đảm bảo an ninh nguồn nước trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 được UBND tỉnh Quảng Ninh phê duyệt tại Quyết định số 888/QĐ-UBND ngày 6/4/2023, đến năm 2030; đề xuất cải tạo, nâng cấp, xây mới một số hồ chứa…

Mới đây, UBND tỉnh cũng đã ban hành Kế hoạch khai thác, sử dụng tài nguyên nước nhằm cụ thể hóa Luật Tài nguyên nước năm 2023 và kịch bản nguồn nước lưu vực sông Hồng - Thái Bình. Kế hoạch này đặt mục tiêu cung cấp đủ nước cho sinh hoạt, sản xuất và dịch vụ; phân phối công bằng; khai thác tiết kiệm, hiệu quả; dự trữ cho những tình huống thiên tai, hạn hán; đồng thời nâng cao ý thức cộng đồng về bảo vệ nguồn nước. Kế hoạch của tỉnh được triển khai trên cả chiều rộng lẫn chiều sâu, từ quản lý vận hành công trình, điều tiết liên hồ, bảo dưỡng hạ tầng, tới thay đổi cơ cấu sản xuất và nâng cao ý thức cộng đồng.

Trong lĩnh vực cấp nước sinh hoạt đô thị, các nhà máy, trạm cấp nước được kiểm tra, bảo dưỡng định kỳ để vận hành liên tục. Tỉnh ưu tiên cấp bổ sung cho những nơi có nguy cơ thiếu nước như Miếu Hương, Diễn Vọng; đồng thời tìm kiếm thêm nguồn nước, đầu tư hệ thống tích trữ tại các khu đô thị mới, khu dân cư tập trung. Công tác tuyên truyền tiết kiệm nước được thực hiện thường xuyên để hình thành thói quen sử dụng hợp lý trong cộng đồng.

Thực hiện kế hoạch này, ở nông thôn, các công trình cấp nước sẽ được duy tu, sửa chữa để luôn đảm bảo lưu lượng ổn định. Với 250 công trình có nguy cơ thiếu hụt, việc khơi thông dòng chảy, xử lý thất thoát là ưu tiên hàng đầu. Người dân được vận động tích trữ nước, chủ động trong mùa khô.

Trong sản xuất nông nghiệp, hệ thống hồ chứa, kênh mương được bảo dưỡng và nạo vét, giảm thất thoát, bảo đảm nguồn tưới. Nước được cấp theo từng đợt, gắn với mùa vụ; cơ cấu cây trồng được bố trí phù hợp điều kiện nguồn nước. Khi cần thiết, tỉnh cắt giảm nước cho công nghiệp để ưu tiên cho nông nghiệp. Những diện tích có nguy cơ thiếu nước được chuyển đổi cây trồng, giống vật nuôi thích ứng; các vùng NTTS cũng điều chỉnh quy mô để tránh rủi ro. Tỉnh đặc biệt chú trọng đến giải pháp ứng phó với xâm nhập mặn đang ngày một rõ rệt.

Với thủy điện, việc điều tiết nước phát điện được căn cứ vào lưu lượng nước về hồ và yêu cầu vận hành hệ thống điện. Mực nước hồ luôn được giữ trong giới hạn an toàn, ưu tiên dành nguồn khi cần thiết cho sinh hoạt và sản xuất.

Cùng với đó, UBND tỉnh cũng giao Sở NN&MT là cơ quan đầu mối, phối hợp cùng Sở Công Thương, Sở Xây dựng và các địa phương. Trước mắt, tập trung triển khai thi hành các quy định của pháp luật về tài nguyên nước liên quan đến phân quyền, phân cấp và chính quyền địa phương 2 cấp. Qua đó, bảo đảm tính liên tục trong việc thực thi các quy định pháp luật về tài nguyên nước cũng như để bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp và tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân trong khai thác, sử dụng tài nguyên nước.

Đồng chí Đoàn Mạnh Phương, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi tỉnh Quảng Ninh cho biết: Triển khai thi hành các quy định của pháp luật về tài nguyên nước liên quan đến phân quyền, phân cấp và chính quyền địa phương 2 cấp, sắp tới tỉnh sẽ tập huấn và nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ tại cơ sở, đồng thời rà soát để kiến nghị điều chỉnh mô hình quản lý hồ chứa theo hướng chuyển về cho các doanh nghiệp thủy lợi có chuyên môn phụ trách.

UBND cấp xã cũng tổ chức thống kê danh sách các tổ chức, cá nhân có hoạt động thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên nước, hành nghề khoan nước dưới đất trên địa bàn để theo dõi, quản lý; tổ chức thực hiện việc kê khai các công trình khai thác nước dưới đất của hộ gia đình để sử dụng cho sinh hoạt; xác nhận đăng ký khai thác nước dưới đất thuộc thẩm quyền của Chủ tịch UBND cấp xã. Đồng thời, tăng cường công tác kiểm tra và giám sát tình hình chấp hành pháp luật trong lĩnh vực tài nguyên nước đối với các tổ chức, cá nhân trên địa bàn quản lý; theo dõi, kiểm tra nhằm kịp thời phát hiện các hành vi vi phạm pháp luật về tài nguyên nước, xử lý hoặc đề xuất xử lý theo quy định của pháp luật.

Nguồn: Báo Quảng Ninh